South African Airways, ooit een prominente speler in de Afrikaanse luchtvaart, maakt een comeback op de intercontinentale markt, hoewel de financiële stabiliteit ervan onzeker blijft.
De luchtvaartmaatschappij was in september 2020 volledig uit de lucht verdwenen en werd niet alleen het slachtoffer van de COVID-19-pandemie, maar ook van een andere kwaal die staatsluchtvaartmaatschappijen wereldwijd heeft geteisterd: corruptie en wanbeheer.
SAA staat momenteel aan de vooravond van een mogelijke verkoop, waarbij een particulier consortium een meerderheidsbelang in het bedrijf zou nemen. Het financiële beheer van het land heeft echter te maken gekregen met ernstige kritiek van de waakhond voor de overheidsuitgaven van het land.
In een vernietigend rapport wees auditeur-generaal Tsakani Maluleke erop dat de financiële overzichten van SAA uit het begrotingsjaar 2018-2019 niet geloofwaardig waren. De luchtvaartmaatschappij boekte vanaf 2018 in vier jaar tijd enorme verliezen van $1,2 miljard (£1 miljard).
Interim Chief Executive Officer (CEO) John Lamola stelt dat dit niet de huidige status van de luchtvaartmaatschappij weerspiegelt, aangezien deze onder nieuw management staat. Volgens Lamola is de situatie het afgelopen boekjaar verbeterd, waarbij de luchtvaartmaatschappij nu afhankelijk is van eigen gegenereerde financiële middelen.
Tegen het einde van het voorgaande jaar heropende SAA, als teken van haar ambitie om haar status terug te winnen, routes van Kaapstad en Johannesburg naar São Paulo, Brazilië, en verkoopt nu kaartjes voor vluchten naar Perth, Australië. Dit zijn de eerste langeafstandsbestemmingen van de luchtvaartmaatschappij in drie jaar. SAA was al in september 2021 teruggekeerd en maakte verrassend genoeg winst door een beperkt aantal Afrikaanse bestemmingen te bedienen nadat het uit een vrijwillige bedrijfsredding was gekomen.
Dit proces hield in dat de luchtvaartmaatschappij onder tijdelijk deskundig toezicht werd geplaatst om haar financiële gezondheid te herstellen. Ze stroomlijnden de vloot van 44 vliegtuigen naar zes en concentreerden zich op de Afrikaanse markt.
Nu wil SAA verder uitbreiden. Volgens Lamola was de keuze voor São Paulo als bestemming het resultaat van nauwgezet economisch en marktonderzoek, met als doel de handels- en toeristische banden tussen Zuid-Afrika en Brazilië als leden van de BRICS-groep (bestaande uit Brazilië, Rusland, India, China, en Zuid-Afrika).
Vóór de COVID-19-pandemie exploiteerde SAA vijf andere intercontinentale routes, waaronder bestemmingen als New York en Hong Kong, wat het prestige van de luchtvaartmaatschappij in het verleden aantoont. SAA is de afgelopen tien jaar echter met aanzienlijke uitdagingen geconfronteerd.
“SAA heeft in Zuid-Afrika een proces doorlopen dat ‘state capture’ wordt genoemd en dat wordt gekenmerkt door goed gedocumenteerde corruptie-incidenten die de luchtvaartmaatschappij teisterden”, legt Lamola uit, eraan toevoegend dat het onderzoek naar deze zaken nog gaande is.
Een officieel onderzoek uit 2022 naar de staatsinname bracht uitgebreide corruptie binnen de SAA tussen 2012 en 2017 aan het licht. Wanbeheer dwong de SAA om tien jaar lang volledig op financiële steun van de overheid te vertrouwen, een situatie die door de pandemie werd verergerd.
“In die periode moest de regering zo’n 40 miljard rand ($2,2 miljard) in SAA injecteren”, aldus minister van Overheidsbedrijven Pravin Gordhan. SAA opereerde sinds 2011 met verlies en werd in 2019 onder vrijwillige bedrijfsredding geplaatst om faillissement te voorkomen.
Als onderdeel van het plan om de luchtvaartmaatschappij te redden, kondigde de regering in juni 2021 haar voornemen aan om een belang van 51% in SAA te verkopen aan een groep die bekend staat als het Takatso Consortium, waarbij het ministerie van Overheidsbedrijven van de overheid de resterende 49% behield. Deze regeling was bedoeld om een nationaal strategisch belang op de lange termijn in de luchtvaartmaatschappij veilig te stellen. Afgelopen juli kreeg het goedkeuring van het Mededingingstribunaal van Zuid-Afrika, onder bepaalde voorwaarden, waaronder een moratorium op personeelsinkrimpingen om de werkzekerheid tijdens de overgangsfase te garanderen.
Er deden zich echter problemen voor, waarbij vakbonden procedurele onregelmatigheden beweerden. Een parlementaire commissie is van plan minister Gordhan op te roepen voor verder onderzoek.
Ondanks deze hindernissen is SAA van plan haar expansie voort te zetten en te verschuiven van afhankelijkheid van staatssteun naar financieel zelfvoorzienend worden door een vloot binnen haar mogelijkheden te houden en zich terug te trekken uit de goedkope markt. Volgens Lamola moet de luchtvaartmaatschappij gedijen op operationele efficiëntie, zich concentreren op commerciële routes in plaats van politieke overwegingen, haar vloot afstemmen op geschikte langeafstandsvliegtuigen en de expansie afstemmen op het tempo van het herstel van de mondiale luchtvaartindustrie na de COVID-19-crisis.
Luchtvaartanalist Derek Nseko, oprichter van Airspace Africa, is van mening dat de nieuwe richting van SAA verstandiger is, en dat de maatregelen die zijn genomen sinds de redding van het bedrijfsleven vertrouwen wekken.
Hoewel de terugkeer van SAA naar intercontinentaal reizen de aandacht heeft getrokken, is de luchtvaartmaatschappij ook van plan haar aanwezigheid in Afrika te versterken door tegen maart 2025 vijftien extra regionale routes en vier binnenlandse routes toe te voegen. SAA wil allianties opbouwen